متوترکسات در درمانکارسینوم پستان، سر و گردن، ریه، تومورتروفوبلاستیک، لوسمی لنفوسیتیک حاد،لوسمی مننژیال، لنفومهای غیر هوچکینی،میکوزفونگوئید، استئوسارکوما،پسوریازیس و آرتریت روماتوئید بهکارمیرود. همچنین در درمان کارسینومگردن رحم، تخمدان، مثانه، کلیه، پروستاتو بیضه، لوسمی میلوسیتیک حاد، میلوممولتیپل، آرتریت ناشی از پسوریازیس ودرماتومیوزیت نیز مصرف شدهاست.
جذب دارو بسیار متغیراست. از سد خونی ـ مغزی به مقدار کمعبور میکند، در حالی که پس از تزریق ازراه غلاف طناب نخاعی، بهراحتی واردجریان خون مغزی میشود. متابولیسمدارو کبدی است. نیمه عمر نهایی با مقادیرمصرف پایین 3-10 ساعت و در مقادیربالا 8-15 ساعت است. زمان لازم برایرسیدن به حداکثر غلظت سرمی بعد ازمصرف خوراکی 1-2 ساعت و بعد ازتزریق عضلانی 30-60 دقیقه میباشد.دفع دارو عمدتا کلیوی است.
متوترکسات آنتی متابولیت وآنالوگ اسید فولیک است که با اتصال بهدیهیدروفولات ردوکتاز از احیایدیهیدروفولات به تتراهیدروفولاتجلوگیری میکند و در نتیجه باعث مهارساخت DNA، RNA، تیمیدیلات و پروتئینمیشود. سلولهایی که تکثیر سریع دارندبیش از سایر سلولهای تحت تأثیر این داروقرار میگیرند.
در نارسایی سیستمایمنی، بهعنوان داروی ضد نئوپلاسم، جزدر موارد خاص نباید مصرف شود. درموارد غیرنئوپلاسم، نیز در صورت وجودنارسائی ایمنی، عیب شدید کار کلیه و کبد وکاهش فعالیت مغز استخوان نباید مصرفشود.
1 ـ باتوجه به اثرات سرطان زاییبالقوه دارو، مصرف طولانی مدت آن درموارد غیرنئوپلاسم باید با احتیاط فراوانصورت گیرد. 2 ـ در آسیت، انسداد مجرای گوارش،وجود ترشحات جنب یا صفاق، موکوزیت،زخم گوارشی و کولیت اولسراتیو باید بااحتیاط فراوان مصرف شود. 3 ـ در صورت بروز اسهال یا استئوماتیتاولسراتیو مصرف دارو قطع شود چوناحتمال انتریت خونریزیدهنده وپرفوراسیون کشنده وجود دارد. همچنیندر صورت بروز علائم ریوی (بهخصوصسرفههای خشک و آزاردهنده) مصرفدارو قطع شود چون خطر مسمومیتریوی برگشتناپذیر وجود دارد. 4 ـ درمان با مقادیر زیاد متوترکسات رانباید آغاز کرد، مگر این که لکوورین (برایجلوگیری از عوارض خونی و گوارشی) دردسترس باشد. همچنین باید لکوورین راپس از مصرف متوترکسات تجویز کرد (نههمزمان) تا با اثر ضدنئوپلاسم آن تداخلنکند. 5 ـ درمان نئوپلاسم با متوترکسات را نباید آغاز کرد مگر اینکه کلیرانس کراتینین و غلظت کراتینین سرم در حدطبیعی باشد.
زخم و خونریزی گوارشی،اسهال، پرفوراسیون گوارشی (ممکنستکشنده باشد)، کاهش گلبولهای سفید خون،عفونت باکتریایی یا سپتی سمی، کاهشپلاکتهای خون، استئوماتیت، زخم،ژنژیویت، فارنژیت، کاهش اشتها، تهوع واستفراغ از عوارض جانبی مهم و نسبتاشایع متوترکسات میباشند. در درماننئوپلاسم با مقادیر بالا عوارض شایعشامل نارسایی کلیه، ازتمی،هیپراوریسمی، نفروپاتی حاد، سمیت حادناشی از مسمومیت با دارو، واسکولیتپوستی یا آفتاب سوختگی و افزایشاریتروماتوز ناشی از درمان با اشعه UVمیباشد. تداخلهای داروئی: مصرف توأم دارو باآسیکلوویر تزریقی، داروهایهپاتوتوکسیک، داروهای ضد التهابغیراستروئیدی، آسپاراژیناز وسالیسیلاتها، باعث تشدید عوارض سمیمتوترکسات میگردد.
1 ـ احتمال بروز و شدتعوارض جانبی، بهخصوص مسمومیتکبد به فواصل زمانی و طول مصرف داروبستگی دارد. 2 ـ در تزریق دارو از راه غلاف طنابنخاعی، مقادیر زیادی متوترکسات واردجریان خون میشود و در بیمارانی کهبهطور سیستمیک نیز دارو دریافت میکنندبرای جلوگیری از سمیت، تنظیم مجددمقدار مصرف سیستمیک توصیه میشود. 3 ـ تعداد لکوسیتها و پلاکتها 7-10 روزبعد از تجویز دارو به حداقل میرسد و 7روز بعد به میزان طبیعی برمیگردد. 4 ـ در بیماران مبتلا به آسیت، انسدادمجرای گوارش، وجود ترشحات جنب یاصفاق و عیب کار کلیه ممکن است مقادیربیشتر و یا مدت زمان مصرف طولانیترلکوورین لازم باشد، توصیه میشود طولمدت مصرف لکوورین براساس غلظتپلاسمایی متوترکسات تعیین گردد. 5 ـ در درمان پسوریازیس، زمانی کهپاسخ بالینی مطلوب بهدست آمد توصیهمیشود که مقادیر دارو تدریجا کاهشداده شود و زمان استراحت (قطع مصرفدارو) را به حداکثر زمانی که پاسخ مناسبرا ایجاد کند، افزایش یابد. توصیه میشودکه هر چه سریعتر از درمانهای موضعیمعمول در درمان پسوریازیس استفادهشود. مقدار مصرف خوراکی: بزرگسالان: در درمان کوریو کارسینوما،کوریوادنوم تخریبی و مول هیداتیفرم ازراه عضلانی mg/day 15- 30 بهمدت 5 روزتزریق میشود که 3-5 بار به فاصله 1-2هفته تکرار میشود. در لوسمی حادلنفوسیتیک مقدار اولیه mg/m2/day 3/3همراه با پردنیزون یا سایر داروهایضدسرطان بهکار میرود. مقدار مصرفنگهدارنده 30mg/m2 در هفته میباشد. در لنفوم بورکیت بهمیزان10-25mg/m2/day بهمدت 4-8 روز بهکارمیرود که هر 7-10 روز تکرار میشود.در لنفوسارکوما میزان0/625-2/5mg/kg/day بهکار میرود. درمیکوزفونگوئید 2/5-10mg/day برایهفتهها یا ماهها مصرف میشود. درپسوریازیس یا آرتریت روماتوئید یاآرتریت ناشی از پسوریازیس ابتدا 2/5-5میلیگرم هر 12 ساعت برای سه نوبت 1بار در هفته، سپس به میزان حداکثر2/5-20 میلیگرم در هفته افزایش مییابد.یا ابتدا 10 میلیگرم یکبار در هفته کهحداکثر تا 25 میلیگرم در هفته برحسبنیاز افزایش مییابد. بهدلیل حساسیت بهدارو و تفاوتهای فردی پیشنهاد شده مقدارمصرف اولیه تست در کمترین میزان دادهشود. کودکان: بهعنوان ضد نئوپلاسم مقدارmg/m2 20-40 یکبار در هفته مصرفمیشود. تزریقی: بزرگسالان: در لوسمی مننژیال از راهغلاف طناب نخاعی ابتدا 12 میلیگرم هر2-5 روز تا زمانی که شمارش سلولهایمایع مغزی ـ نخاعی به حد طبیعی برسد،تزریق میشود. بهعنوان پیشگیری 12میلیگرم در فواصلی که از طریق پاسخبالینی بهدست میآید مصرف میشود. درکوریوکارسینوما، کوریوادنوم تخریبی یامول هیداتیفرم از راه عضلانیmg/day 15-30 بهمدت 5 روز که 3-5مرتبه هر 1-2 هفته تکرار میشود، درلوسمی حاد لنفوسیتیک ابتداmg/m2/day 3/3 از راه عضلانی همراه باپردنیزون یا سایر داروهای بهکار میرود.مقدار مصرف نگهدارنده از راه عضلانیmg/m2 30 در هفته یا از راه وریدیmg/kg 2/5 هر 14 روز میباشد. در میکوزفونگوئید از راه عضلانی 50میلیگرم یکبار در هفته یا 25 میلیگرم دوبار در هفته بهکار میرود. در پسوریازیسیا آرتریت روماتوئید از راه عضلانی یاوریدی 10 میلیگرم یکبار در هفته کهبرحسب نیاز تا 25 میلیگرم افزایشمییابد. کودکان: در لوسمی مننژیال در کودکانزیر یکسال از طریق تزریق داخل نخاعی 6میلیگرم، کودکان یک ساله 8 میلیگرم،کودکان دو ساله 10 میلیگرم، کودکان 3ساله یا بیشتر 12 میلیگرم، هر 2-5 روزبهکار میرود تا شمارش سلولی مایعمغزی ـ نخاعی به حد طبیعی باز گردد.بهعنوان ضد نئوپلاسم 20-40 mg/m2 ازراه عضلانی یکبار در هفته بهکار میرود. بهطور کلی توصیه شده اولین تزریقلکوورین 24-42 ساعت پس از انفوزیونمقادیر زیاد متوترکسات (یا طی یکساعتپس از مصرف مقادیر بیش از حد آن)صورت گیرد. مقدار مصرف لکوورین بایدبه اندازهای باشد که غلظت خونی آنمساوی یا بیشتر از مقادیر خونیمتوترکسات باشد. مدت زمان تجویزلکوورین بسته به مقدار مصرفمتوترکسات و غلظتهای پلاسماییحاصل از آن متغیر است.
Injection: 2.5 mg-100 mg Tablet: 2.5 mg